Słownikowe definicje nie oddają w pełni charakteru tego stanu. Ból przewlekły jest złożonym, utrzymującym się stanem medycznym, którego leczenie często wymaga zastosowania rozwiązań skupiających się zarówno na sferze psychicznej, jak i fizycznej.
Ból może być tępy, uporczywy lub ostry; obejmuje także uczucia pieczenia i występuje w dowolnej części ciała. Ból przewlekły rozpoznaje się w wówczas, kiedy dolegliwości – ciągłe lub przerywane – utrzymują się przez co najmniej 12 tygodni.
Główne źródła bólu przewlekłego to zaburzenia mięśniowo-szkieletowe, migreny i bóle głowy, fibromialgia, zapalenie stawów, nowotwory złośliwe, cukrzyca i schorzenia neurologiczne, ale subiektywna ocena pacjenta oraz czynniki osobiste utrudniają ustalenie pierwotnej przyczyny i zmierzenie jego wpływu.
Obciążenie związane z bólem przewlekłym jest jednak oczywiste, ponieważ zaburza on funkcjonowanie fizyczne i psychiczne człowieka, negatywnie wpływając na rodzinę, grupy przyjaciół i pracę zawodową.
Ból przewlekły jest jedną z głównych przyczyn niesprawności i potencjalnie dotyczy każdego aspektu życia. Pain Alliance Europe, organizacja zrzeszająca ekspertów medycznych i grupy pacjentów, szacuje, że 95 milionów ludzi w Europie żyje z bólem przewlekłym i regularnie musi zmagać się z dyskryminacją i stygmatyzacją w pracy i w życiu społecznym. (1)
Daleko idące konsekwencje życia z bólem przewlekłym zostały podkreślone przez The Pain Proposal, niezależną grupę europejskich ekspertów, którzy zebrali badania pokazujące, że osoby cierpiące na ból doświadczały izolacji społecznej, martwiły się o związki i utratę pracy, a ich dolegliwości miały negatywny wpływ na przyjaciół i rodzinę. (2)
Zostało to potwierdzone w badaniu opublikowanym w European Journal of Pain, w (3) którym odnotowano wpływ na ludzi żyjących z bólem przewlekłym:
21% miało rozpoznaną depresję;
61% miało mniejsze możliwości lub nie było w stanie pracować poza domem;
19% straciło pracę, a 13% ją zmieniło;
tylko 2% otrzymywało leczenie prowadzone przez specjalistę leczenia bólu;
33% nie otrzymywało żadnego leczenia.
Ból przez długi czas był postrzegany jako objaw, a nie jako stan medyczny. Dzięki kampanii prowadzonej przez Europejską Federację Bólu reprezentującą 20 000 lekarzy i naukowców przewlekły ból pierwotny został jednak uznany przez Światową Organizację Zdrowia za chorobę.
Eksperci uważają, że uaktualniona klasyfikacja może poprawiać postępowanie z pacjentami, przyspieszając diagnostykę i moment rozpoczęcia leczenia.
Walka z bólem jest jednym z najtrudniejszych zadań stojących przed lekarzami, ponieważ jego przyczyny i skutki są nieostre, a dolegliwości dodatkowo potęgowane przez stres, jaki ten stan wywołuje u pacjentów. Dr Leslie J. Crofford, reumatolog, zauważyła: „Kiedy wyeliminujesz 90% bólu pacjenta, pozostałe 10% to dalej 100% z tego, co pozostało. Sytuacja ta przypomina nam, że ból jest nadal bólem”. Ponadto dodała: „Kiedy ból staje się przewlekły, celem w większości przypadków jest zapewnienie odpowiedniego postępowania, a nie eliminacja dolegliwości.” (4)
Złożone połączenie fizycznych i psychicznych objawów bólu przewlekłego znacząco obniża jakość życia. Istnieją jednak metody leczenia i mechanizmy wsparcia, które potencjalnie pomagają ustabilizować stan, a ból przewlekły jest obecnie traktowany jako pilny problem medyczny.
Techniki leczenia bólu przewlekłego
Odpręż się i oddychaj
Ból przewlekły może powodować napięcie mięśni i skurcze. Z kolei brak kontroli nad intensywnością bólu zwiększa poziom odczuwanego stresu, zaostrzając stan pacjenta.
Techniki relaksacyjne są niezbędnymi narzędziami, które zmniejszają napięcie mięśni i stawów, przerywają sygnały bólowe przenoszone w mózgu i pozwalają osiągnąć właściwy poziom kontroli.
Nauka odpowiedniej techniki może zająć trochę czasu, a metoda ta powinna być używana codziennie. Dzięki temu pacjenci zgłaszają mniejsze dolegliwości bólowe, a uwalniane endorfiny w naturalny sposób neutralizują ból i pozwalają cieszyć się dłuższym snem.
Głębokie oddychanie jest jedną z najskuteczniejszych metod pozwalających się odprężyć, a cały proces powinien odbywać się w cichym, spokojnym miejscu. Rytmiczne, spokojne oddychanie rozluźnia mięśnie. Technikę tę można realizować za pomocą ćwiczeń wizualizacyjnych, wyobrażając sobie na przykład ziarenko piasku między palcem wskazującym a kciukiem i obracanie go w czasie cyklu oddechowego.
Wzorce oddechowe zmieniają się podczas epizodów bólu, kiedy to stają się krótsze i płytsze. Zwolnienie oddechu i skupienie się na fizycznych aspektach powolnego, spokojnego wdechu przez nos i wydechu przez usta pozwoli rozluźnić ciało.
Należy regularnie próbować znaleźć właściwe połączenie elementów, które zapewniają nam odprężenie, takie jak kojąca muzyka czy też myślenie o ulubionej scenie lub krajobrazie.
Po określeniu właściwej techniki można ją stosować w miejscach publicznych, co pozwoli zminimalizować wpływ stresu wynikającego z presji życia codziennego.
Leczenie i leki
Poszukaj profesjonalnej pomocy, jeśli czujesz, że nie jesteś w stanie poradzić sobie z bólem. Nie ma wstydu w proszeniu o leczenie dostosowane do własnych potrzeb, a lekarz specjalista może zaproponować ci spersonalizowaną terapię. Ból przewlekły może skutecznie zniechęcić do korzystania z życia. Dlatego jeśli właściwie dopasowane leczenie może ci pomóc, zapytaj o nie swojego lekarza.
Muzyka łagodzi ból przewlekły
Chociaż zdanie „Muzyka łagodzi obyczaje” jest cytatem z siedemnastowiecznej tragedii, to jednak jego przesłanie w odniesieniu do bólu jest cały czas aktualne. Wszyscy wiemy, że muzyka może poprawiać samopoczucie, rozbawić, a badania wykazały, że pozytywny wpływ na ból pojawia się już po 20-30 minutach słuchania. (5)
Muzykoterapia jest regularnie stosowana w leczeniu schorzeń neurologicznych, ponieważ aktywuje sieci neuronowe w mózgu, które są związane z ośrodkiem nagrody i emocjami. Ponadto może zmniejszyć odczuwanie bólu i przygnębienie, zapewniając lepszą kontrolę dolegliwości.
Ćwiczenia fizyczne
Ćwiczenia fizyczne pozwalają zachować elastyczność mięśni, ścięgien i stawów, a aktywność może zmniejszyć skutki bólu przewlekłego. Najlepiej jest jednak skonsultować się z lekarzem, aby upewnić się, że nowe ćwiczenia nie są zbyt forsowne i że są wykonywane stopniowo, co pozwoli uniknąć kontuzji.
Z braku aktywności ciało staje się słabe, co może zwiększać odczuwanie bólu. Tym samym nawet lekki program fitness może pomóc, ponieważ pozwala zmniejszyć masę ciała i obniżyć ryzyko rozwoju chorób układu krążenia.
Ćwiczenia fizyczne uwalniają również poprawiające nastrój endorfiny, które neutralizują sygnały bólowe i odwracają uwagę od odczuwanych objawów.
Poprawa kondycji to dążenie do osiągnięcia dobrego samopoczucia, które łączy się ze zdrową dietą.
Jedz zdrowo
Dobrze zbilansowana dieta, zawierająca świeże owoce i warzywa, tłuste ryby będące źródłem kwasów omega-3 i chude mięso pomaga kontrolować masę ciała, zmniejsza poziom cukru we krwi i chroni przed stanami zapalnymi, które mogą nasilać ból.
Podstawową wskazówką jest przestrzeganie diety śródziemnomorskiej. Obecnie na rynku można znaleźć kilka książek kucharskich, które zawierają przepisy i medycznie sprawdzone informacje. Ważną radą jest całkowite unikanie palenia tytoniu, znaczące ograniczenie spożycia fast foodów i picie alkoholu tylko z umiarem, jeśli w ogóle.
Europejska Federacja Bólu twierdzi, że dobre odżywianie może poprawić pracę układu nerwowego, odpornościowego i hormonalnego, a utrata lub utrzymanie masy ciała odciąża stawy. (6)
Zwiększenie zawartości błonnika w diecie i picie wystarczającej ilości wody to podstawowe elementy zdrowej diety.
Śledź swój ból
Rejestrowanie cyklów i poziomów bólu dostarczy lekarzowi istotnych informacji umożliwiających ustalenie rozpoznania i przepisanie leczenia. Zapewni również miarę kontroli zgłaszanych dolegliwości, ponieważ pozwala określić wzorce bólu oraz czynniki wyzwalające.
Ból rzadko występuje o określonej godzinie lub z identyczną intensywnością, ale dzienniczek bólu – w którym nasilenie bólu ocenia się na skali od 1 do 10 punktów – pozwoli ustalić rytm dolegliwości, a posiadanie tej wiedzy samo w sobie może mieć zwiększać poczucie panowania nad sytuacją.
Możliwość przekazania lekarzowi dokładnych informacji na temat samopoczucia w poszczególnych dniach da mu również lepszy ogląd sytuacji, co trudno jest osiągnąć, kiedy pacjent opisuje własne dolegliwości tylko w postaci serii niejasnych wspomnień. Prowadzenie dzienniczka bólu pozwala dokładniej ocenić postępy choroby i odpowiedź na leczenie, co daje większe możliwości kontroli bólu przewlekłego.
Nie bądź sam
Uzyskanie pomocy medycznej jest niezbędne, aby znaleźć sposób na radzenie sobie z bólem przewlekłym, ale wsparcie rodziny, przyjaciół i rówieśników może również odgrywać ogromną rolę w zmniejszaniu obciążenia związanego z odczuwanymi dolegliwościami.
W przeprowadzonym badaniu wykazano, że pacjenci z fibromialgią, którzy mieli partnera/-kę, odczuwali znacznie mniejszy ból, niż osoby samotne. Jest to ważne, ponieważ wiele osób żyjących z bólem przewlekłym odczuwa potrzebę odseparowania się od przyjaciół i rodziny.
Wstyd i poczucie winy to częste emocje skłaniające ludzi do ograniczenia kontaktu, jednak poznanie własnej choroby i związanego z nią bólu, aby móc wyjaśnić własną sytuację innym osobom, może zwiększać poczucie kontroli. Obalanie mitów za pomocą faktów i jasnych informacji umożliwia im zrozumienie i ułatwia zaoferowanie pomocy.
W większości krajów dostępne są również grupy wsparcia, do których warto się zwrócić, ponieważ można tam porozmawiać z innymi osobami, które mają podobne doświadczenia i nauczyć się od nich strategii radzenia sobie z chorobą.
Inne rodzaje leczenia
Akupunktura, trening uważności (ang. mindfulness) i masaż są regularnie stosowanymi metodami łagodzenia bólu, ale istnieje coraz większa liczba gadżetów opracowanych do stymulowania nerwów i zakłócania sygnałów bólowych.
Najpowszechniej stosowane są aparaty TENS – do przezskórnej elektrycznej stymulacji nerwów – które kiedyś były nieporęcznymi maszynami, ale teraz są dostępne w różnych poręcznych wersjach.
Porada lekarska jest nadal najskuteczniejszą drogą do zmniejszenia bólu, a urządzenia i terapie alternatywne mogą odgrywać rolę wspomagającą.
Piśmiennictwo:
- Pain Alliance Europe. Survey on Chronic Pain 2017: Diagnosis, treatment and impact of pain. June 2017. Accessed January 2021. https://www.pae-eu.eu/wp-content/uploads/sites/18/2017/12/PAE-Survey-on-Chronic-Pain-June-2017.pdf
- European Pain Federation. Pain Proposal. Improving the current and future management of chronic pain. Accessed January 2021. https://europeanpainfederation.eu/wp-content/uploads/sites/18/2016/06/pain_proposal.pdf
- Breivik, H., Collett, B., Ventafridda, V., Cohen, R. and Gallacher, D. Survey of chronic pain in Europe: Prevalence, impact on daily life, and treatment. European Journal of Pain. 2005;10: 287-287. doi: 10.1016/j.ejpain.2005.06.009
- Crofford LJ. Chronic Pain: Where the Body Meets the Brain. Trans Am Clin Climatol Assoc. 2015;126:167-183.
- Richard-Lalonde M, Gélinas C, Boitor M, et al. The Effect of Music on Pain in the Adult Intensive Care Unit: A Systematic Review of Randomized Controlled Trials. J Pain Symptom Manage. 2020;59(6):1304-1319.e6. doi:10.1016/j.jpainsymman.2019.12.359
- International Association for the Study of Pain. Nutrition and Chronic Pain Factsheet. Accessed January 2021. https://europeanpainfederation.eu/wp-content/uploads/sites/18/2020/03/European-Year-2020-Nutrition-and-Chronic-Pain-Fact-Sheet.pdf
